цитата
W procesie budowy monarchii stanowej w Polsce dużą rolę odegrało panowanie andegaweńskie. Z konieczności, aby uzyskać poparcie szerszych kręgów społecznych, a zwłaszcza zapewnić swoim córkom sukcesję tronu polskiego, musiał Ludwik I Wielki paktować ze społeczeństwem szlacheckim, miastami i Kościołem polskim. Zagadnienie to wykracza poza ramy chronologiczne niniejszego tomu, niemniej rzeczowo i ściśle wiąże się z okresem kazimierzowskim, bowiem już w 1355 roku wystawił król węgierski w Budzie przywilej zbiorowy dla szlachty, Kościoła i miast polskich, w którym przyrzekł wszystkim tym warstwom społecznym w przypadku, gdy wstąpi na tron polski, że nie będzie wprowadzał nowych podatków, zachowa wszystkie ich dotychczasowe prawa, dotrzyma zaciągniętych zobowiązań, nie będzie ich obciążał kosztami własnego poruszania się po Polsce, a rycerstwu będzie płacił żołd za wszelkie wyprawy poza granice Królestwa Polskiego. Już sam fakt paktowania z poddanymi Kazimierza, jak gdyby ponad głową polskiego monarchy, był istotnym czynnikiem rozbudzającym ich aspiracje, dając im poczucie politycznej roli i zapowiadając kierunek ewolucji ku rzeczywistej monarchii stanowej. Bezkrólewie po śmierci Ludwika I Wielkiego, a potem panowanie Władysława II Jagiełły, rozbudzając wielką aktywność polityczną zwłaszcza szlachty, pozwoliły utwierdzić się systemowi stanowemu, jakkolwiek z ogromną przewagąjednego tylko stanu – rycerstwa. Mieszczanie pozwolili zepchnąć się z pozycji politycznych, na jakich znaleźli się za życia Ludwika, który wszak również z nimi paktował w sprawie sukcesji swoich córek, choć jeszcze w okresie bezkrólewia po śmierci Andegawena mieli swoich przedstawicieli w komisjach regencyjnych.

Panowanie Kazimierza III Wielkiego przyczyniło się do narodzin monarchii stanowej w Polsce w inny – niż omówione okoliczności – sposób. Bardzo ważnym czynnikiem na tej drodze było słabnięcie patrymonialnego charakteru władzy. Już sam fakt restytucji Królestwa miał bardzo istotne znaczenie. Król z natury rzeczy stawał ponad patrymonialnymi prawami książąt, a ci, jeśli się jego zwierzchności nie podporządkowali, stawiali się tym samym poza Królestwem. Stanowiło to niejako stan faktyczny, gdyż w sensie ideowym Królestwo Polskie obejmowało całe terytorium monarchii Bolesławów (Chrobrego, Szczodrego i Krzywoustego). W 1351 roku Kazimierz Wielki zajął po śmierci Bolesława III księstwo płockie, mimo iż było lennem czeskim, „z pełni swojego królewskiego majestatu” („ex plenitudine nostrae regiae maiestatis”), czyli z pełni królewskiej władzy.

„Królestwo Polskie” („Regnum Poloniae”) rozumiano zarówno w czasach Łokietka, jak też Kazimierza Wielkiego jako strukturę pojęciowo-prawną stojącą ponad osobą monarchy. Monarcha przemija, ale Królestwo pozostaje. Ma zatem charakter ponadczasowy. W latach 50. XIV wieku przyjęło się w Polsce – raczej pod wpływem czeskim, niż węgierskim – pojęcie „Korona Królestwa Polskiego” („Corona Regni Poloniae”). Miało początkowo w zasadzie sens terytorialny, a więc nie odbiegało zasadniczo od pojęcia „Królestwo Polskie”. Akcentując jednak symbol władzy królewskiej w miejsce osoby króla, jeszcze dosadniej podkreślało publiczny – a nie patrymonialny, jakby prywatno-prawny – charakter państwa. W swojej ewolucji pojęcie to nabierało coraz wyraźniej treści stanowej. Za panowania Ludwika I Wielkiego odzwierciedlało rzeczywistość, w której bolesławowska tradycja łączyła się z zobowiązaniami Kazimierza i z układami nowego króla ze społeczeństwem. Za Władysława II Jagiełły miało już skrystalizowaną treść stanową, skoro książęta mazowieccy godzili się w 1425 roku złożyć hołd na rzecz króla, ale nie na rzecz Korony, bo wówczas – jak motywowali – „każdy z Korony mógłby twierdzić, że jesteśmy jego wasalami” („quilibet de corona posset nos suum omagialem asserere”).

Форум » Форум по истории (архив) » Осмысливая монархию
	перенос